Nieuwe versterkingen tegen discriminatie en racisme in Nationaal Programma 2023
Kabinet, ministeries en gemeenten gaan de komende jaren nog meer doen tegen discriminatie en racisme. Nationaal Coördinator Rabin Baldewsingh heeft met het kabinet afspraken gemaakt over aanscherping van de al bestaande aanpak. De afspraken en nieuwe maatregelen zijn vastgelegd in het Nationaal Programma tegen Discriminatie en Racisme 2023, dat demissionair minister Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken & Koninkrijksrelaties) vandaag aan de Tweede Kamer heeft gestuurd.
Het Nationaal Programma tegen Discriminatie en Racisme 2023 omvat in totaal 29 nieuwe afspraken, variërend van maatregelen tegen etnisch profileren tot meer toegankelijke woningen voor mensen met een beperking. En van meer aandacht voor het slavernijverleden en de migratiegeschiedenis in het onderwijs tot betere nazorg van slachtoffers van discriminatie en racisme. Ook wordt er op tal van terreinen aanvullend onderzoek aangekondigd en de rijksoverheid gaat in de gehanteerde arbeidsvoorwaarden en bij het inkoopbeleid meer aandacht besteden aan diversiteit en inclusie.
Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme Rabin Baldewsingh is blij met de verstevigde aanpak, maar komt ook met een waarschuwing. “Als we om ons heen kijken zien we haat en intolerantie overal toenemen. Het opgelaaide conflict in het Midden-Oosten drukt ons met de neus op de feiten. Het leidt ook hier – helaas – tot een fikse toename van antisemitisme én moslimdiscriminatie. Dat tast de saamhorigheid in de samenleving aan”, aldus Baldewsingh. De regeringscommissaris vervolgt: “Het betekent dat we waakzaam moeten blijven en dat we niet mogen verslappen in onze gezamenlijke strijd tegen racisme en discriminatie. Het is belangrijk om dit soort ongemakkelijke waarheden uit te spreken. Want als je het probleem niet herkent en erkent, kun je niet werken aan oplossingen en antwoorden.”
Alledaagse discriminatie, institutioneel racisme en polarisatie
Het Nationaal Programma signaleert zorgelijke ontwikkelingen als het gaat om alledaagse discriminatie en racisme, institutioneel racisme en polarisatie. Die zorgelijke ontwikkeling is ook goed terug te zien in de rapportages van de politie en antidiscriminatievoorzieningen (ADV’s). Daar werden in 2022 veel zaken gemeld van discriminatie op grond van herkomst en seksuele gerichtheid. Vaak ging het om incidenten in de openbare ruimte en om mensen die elkaar kennen: buren die racistische opmerkingen maken, kinderen die op school gepest worden en collega’s op het werk die anderen beledigen. Ook NS-medewerkers of politieagenten zijn vaak doelwit van discriminatie. En social media en andere online plekken blijken niet zelden vergaarbakken van discriminerende, antisemitische en racistische teksten.
De dagelijkse praktijk wijst uit dat er in Nederland nog steeds sprake is van discriminatie en uitsluiting. De toenemende polarisatie dreigt bovendien te leiden tot conflicten tussen groepen, segregatie en het verdwijnen van ruimte voor genuanceerde meningen. Haatuitingen hebben ruim baan, getuige de vele incidenten in de samenleving, waaronder een sterke toename van verbaal en fysiek geweld tegen de lhbtiq+-gemeenschap. De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme (NCDR) constateert dat het publieke debat soms is doorspekt met flagrant racisme en ongenuanceerde vooringenomenheid, waardoor mensen worden weggezet als ‘de ander’ en worden buitengesloten.
Feiten en cijfers
- Er is een sterke toename van verbaal en fysiek geweld tegen de lhbtiq+-gemeenschap. In 2023 werden pride-vlaggen vernield en het Haagse Homomonument werd beklad.
- 10 procent van de werknemers ervaart discriminatie op de werkvloer. Het gaat dan bijvoorbeeld om afkomst, huidskleur of nationaliteit, leeftijd of geslacht.
- In Nederland voelt ruim één op de drie kinderen van migrantenouders zich gediscrimineerd wegens huidskleur of etniciteit.
- Gemeentelijke ADV’s registreerden in 2022 meer meldingen van godsdienstdiscriminatie – in het bijzonder tegen moslims – dan het jaar ervoor.
- 65 procent van de gemeenten heeft nog geen antidiscriminatiebeleid. En slechts de helft van de gemeenten heeft of werkt aan een (verplichte) Lokale Inclusie Agenda.
- Islamitische vrouwen ervaren veelvuldig alledaags racisme, vaak in een combinatie van seksisme en discriminatie op grond van religie.
- Uit recent onderzoek blijkt dat de salariskloof tussen mannen en vrouwen de afgelopen twee jaar niet is gedaald, maar juist toeneemt. Van 5 procent naar 7,4 procent.
- Het bereiken van werkelijke gendergelijkheid is nog een uitdaging. In de Gender Gap Index staat Nederland op plaats 28, achter landen als Mozambique, Australië en Chili.
Caribisch Nederland
Al in het Nationaal Programma van 2022 riep de NCDR op om de verschillen in de bescherming van mensenrechten tussen Caribisch en Europees Nederland op te heffen. Met succes: in 2024 worden de wetten voor gelijke behandeling ook op Bonaire, Saba en St. Eustatius ingevoerd. Bovendien kunnen studenten uit Caribisch Nederland nu, dankzij het makkelijker verkrijgen van een BSN-nummer, veel zaken eenvoudig online regelen. Daarnaast komt er extra geld voor het bestrijden van armoede op de eilanden en het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap wordt ook in Caribisch Nederland ingevoerd.
In het nieuwe Nationaal Programma wordt gesignaleerd dat de overheidscommunicatie in Caribisch Nederland beter kan én moet: begrijpelijker en toegankelijker. Voor veel mensen is Nederlands een vreemde taal; voor hen is Papiaments of Engels de moedertaal en voertaal. Het is belangrijk om overheidscommunicatie beter af te stemmen op de verschillende bevolkingsgroepen en daarbij ook aandacht te schenken aan ongeletterdheid en mensen met een verstandelijk beperking. De Rijkdienst Caribisch Nederland gaat toetsen in hoeverre overheidscommunicatie begrijpelijk en toegankelijk is.
Uiteraard is er in het Nationaal Programma ook aandacht voor de geschiedenis. Het slavernijverleden werkt door in het dagelijkse bestaan van inwoners in Caribisch Nederland. Daarom pleit de NCDR voor een visie om die doorwerking tegen te gaan, waarbij de wensen van nazaten van tot slaaf gemaakten uit Caribisch Nederland serieus worden genomen.
Voortgang acties uit vorig Nationaal Programma
Op aandringen van de Tweede Kamer werd de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme als organisatie ruim twee jaar geleden ingesteld. In 2022 verscheen het eerste Nationaal Programma tegen Discriminatie en Racisme, met daarin 61 versterkingen. Veel acties uit die eerste editie zijn inmiddels in gang gezet, zoals de mogelijkheid om als nazaat van tot slaafgemaakte personen gratis je naam te wijzigen, aanwezigheid van de Koning op Keti Koti, versterking van de gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen en een breed nationaal onderzoek naar moslimdiscriminatie.
Van de 61 versterkingen uit het Nationaal Programma van vorig jaar zijn er 15 (25%) gerealiseerd of bijna gerealiseerd. Deze versterkingen staan op ‘groen’, zo concludeert de NCDR. Voor 38 versterkingen (62%) uit 2022 geldt dat deze wel in gang zijn gezet, maar nog niet zijn afgerond. De NCDR zet deze acties op ‘oranje’. Voor 7 versterkingen (11%) geldt dat deze op ‘rood’ staan. Hier is nog geen begin gemaakt, of de voortgang is erg traag. Eén versterking is blanco opgenomen omdat recent voor een nieuwe aanpak is gekozen. Voorbeelden van zaken uit 2022 die nu op ‘rood’ staan, zijn:
- Een landelijke actiedag bedoeld om mensen op te roepen gevallen van discriminatie en racisme te melden.
- Onderzoek naar aandacht voor antidiscriminatiebeleid in gemeentelijke coalitie-akkoorden.
- Dezelfde rechten voor lhbtiq+ personen in Caribisch Nederland als in Europees Nederland, bijvoorbeeld als het gaat om adoptie en partnerpensioen.
De NCDR roept de verantwoordelijke ministers en departementen op om alsnog, en met prioriteit, uitvoering te geven aan de eerder gemaakte afspraken.
Aanbiedingsbrief: ambitie NCDR reikt verder
Net als vorig jaar is de totstandkoming van het Nationaal Programma gecoördineerd vanuit de NCDR. In de begeleidende brief aan het kabinet schrijft Nationaal Coördinator Rabin Baldewsingh dat het bestrijden van discriminatie en racisme taai is. “Er is soms weerstand vanuit de samenleving tegen inclusiemaatregelen, wat ons noopt tot pushing back against the push back. En hoewel wij met alle afspraken en maatregelen in dit nieuwe Nationaal Programma opnieuw voortgang boeken, maak ik nadrukkelijk de kanttekening dat mijn ambitie verder reikt. Om effectief te zijn in de aanpak van discriminatie en racisme is het nodig om lef te tonen en net dat stapje verder te zetten.”
Baldewsingh noemt in zijn aanbiedingsbrief tien concrete punten, aanvullend op het Nationaal Programma. Een greep uit deze tien dringende adviezen aan het kabinet:
- Invoering van een gelijkebehandelingsplicht, zoals ze die in Engeland en Ierland ook kennen. Overheidsinstanties moeten dan in hun beleid en de uitvoering ervan altijd rekening houden met gelijke behandeling en non‐discriminatie.
- Een wettelijke regeling voor transitieverlof, zodat financiële belemmeringen voor mensen die van geslacht willen veranderen worden weggenomen.
- Blijf werken aan bewustwording, erkenning en begrip rond het slavernijverleden. De gemaakte excuses waren een komma, geen punt. Geef daar concreet invulling aan.
- Stop institutioneel wantrouwen, vooral richting Nederlandse moslims. En bestrijd stigmatiserende en uitsluitende effecten van (voorgenomen) wet- en regelgeving.
- Bij medische behandelingen is meer onderzoek nodig naar effect en nut van differentiatie gebaseerd op etnische verschillen of gender.
De volledige lijst met punten is te vinden in de aanbiedingsbrief. Deze brief is een onderdeel van het volledige Nationaal Programma 2023.