Gelijke rechten op Bonaire: een kwestie van mensenrechten, geen meningen
expertmeeting over lhbtiqa+ rechten
Op uitnodiging van de Nationale Coördinator tegen Discriminatie en Racisme (NCDR), mede namens EQ Bonaire (Equality Bonaire), kwamen onlangs experts, vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties, onderwijsinstellingen, zorgaanbieders, de vakbond en het bestuurscollege bijeen op Bonaire. Centraal stond de vraag: hoe komen we met elkaar waar we naartoe willen – naar een samenleving waarin gelijke rechten en sociale veiligheid voor iedereen vanzelfsprekend zijn?
Bijzondere aandacht ging uit naar de positie van queer personen op het eiland, en de impact van structurele discriminatie op queer jongeren in het bijzonder. Wat volgde was een confronterende en eerlijke bijeenkomst, waarbij signalen uit de praktijk, persoonlijke verhalen én structurele inzichten gedeeld werden. De realiteit: Hoewel er sprake is van vooruitgang – vergeleken met 10 tot 15 jaar geleden – klinken signalen van verontrusting steeds luider. EQ Bonaire signaleert dat de tegenstem luider en feller is geworden, mede gevoed door wereldwijde politieke ontwikkelingen, waaronder anti-queer sentimenten in de VS en Europees Nederland. De stempel van 11 januari 2025, toen een kerkgenootschap op het Wilhelminaplein openlijk discriminerende taal bezigde jegens de lhbtiqa+ gemeenschap, ligt nog vers in het geheugen. De zaak werd weliswaar opgepakt door het Openbaar Ministerie, maar de maatschappelijke impact blijft voelbaar.
Gelijke rechten zijn mensenrechten
De NCDR opende de bijeenkomst met een duidelijke boodschap: het recht om niet gediscrimineerd te worden is een mensenrecht. En dus gaat deze expertmeeting niet alleen over de positie van de lhbtiqa+ gemeenschap, maar over de fundamentele vraag hoe we mensenrechten op Bonaire waarborgen – voor iedereen.
Organisatie EQ Bonaire bracht signalen in vanuit de praktijk. Zo constateert zij dat queer jongeren in toenemende mate het eiland verlaten, ogenschijnlijk om te studeren, maar in werkelijkheid vanwege de sociale onveiligheid. Veel van hen keren na hun studie niet terug. Dit fenomeen, dat mede leidt tot een zorgwekkende braindrain, laat zien dat het gebrek aan acceptatie ook een economisch en demografisch probleem wordt. Daarnaast sprak EQ over voorbeelden van arbeidsmarktdiscriminatie, in het bijzonder tegen transpersonen. Werkgevers die achter de genderidentiteit van een sollicitant of werknemer komen, besluiten soms ineens iemand niet aan te nemen of te ontslaan. Ook op school speelt zich veel af. Leerlingen ervaren discriminatie niet alleen van klasgenoten, maar ook van docenten en zorgcoördinatoren. Microagressies en discriminerende opmerkingen vanuit het onderwijzend personeel vormen een voedingsbodem voor pesten en uitsluiting. EQ wijst erop dat hoewel het merendeel van de jongeren positief tegenover de queer gemeenschap staat, de invloed van religie en conservatieve kerken op het volwassen discours sterk is toegenomen. Vooral de opkomst van nieuwe kerken die openlijk anti-lhbtiqa+ sentimenten uitdragen, baart zorgen.
De lange schaduw van 10-10-10
De vakbond en het bestuurscollege benadrukten dat de weerstand tegen de lhbtiqa+ gemeenschap deels voortkomt uit een gevoel van ‘opgelegde moderniteit’. Sinds de invoering van de abortuswet, euthanasiewet en het homohuwelijk op 10 oktober 2010 (10-10-10), leeft bij een deel van de Bonairiaanse bevolking het idee dat hun waarden worden verdrongen door die van Europees Nederland. Abortus en euthanasie zijn inmiddels grotendeels genormaliseerd – mede doordat iedereen inmiddels wel iemand kent die er persoonlijk mee te maken had. Voor lhbtiqa+ rechten, en in het bijzonder het homohuwelijk, lijkt die normalisering trager te verlopen. De gedeputeerde stelde dat we Bonaire de tijd moeten gunnen om die stap te maken, maar dat die tijd ook strategisch benut moet worden. “We weten beter, dus moeten we ook beter doen,” aldus de gedeputeerde. Tegelijk werd erkend dat het tegengeluid vaak alleen komt van EQ. En hoewel EQ een belangrijke rol speelt, wordt de organisatie door sommige eilandbewoners als ‘te extreem’ gezien. De vraag rijst dan: waar moet het andere geluid vandaan komen als er geen alternatieven zijn?
Het onderwijs als katalysator
Veel aanwezigen benoemden de belangrijke rol van het onderwijs in het vormen van toekomstige generaties. Leerlingen moeten leren over verdraagzaamheid en mensenrechten – niet door het uit te vergroten, maar door het subtiel en structureel in te bedden in het curriculum. Onderwijspersoneel bracht in dat er in het burgerschapsonderwijs nu vooral aandacht is voor religie en pesten in brede zin. Maar dat er ruimte is voor uitbreiding naar onderwerpen als seksuele diversiteit en genderidentiteit.
Vanuit Mental Health Caribbean werd het belang van een veilige basis benadrukt. De Bonairiaanse cultuur is van nature terughoudend. Conflicten worden zelden uitgesproken, maar borrelen onder de oppervlakte. Dat creëert een cultuur van stilzwijgende uitsluiting, waarin jongeren – en in bredere zin ook vrouwen – zich niet altijd veilig voelen.
Gelijke rechten kennen geen rangorde
Een pijnpunt tijdens de meeting was de opmerking dat de mensenrechtenproblematiek van vrouwen – zoals seksuele intimidatie en huiselijk geweld – op Bonaire “pregnanter” zou zijn dan die van lhbtiqa+ personen. Hiermee werd onbedoeld een hiërarchie in discriminatie aangebracht, terwijl het juist essentieel is te erkennen dat meerdere vormen van uitsluiting naast elkaar bestaan, elkaar versterken en tegelijk aangepakt moeten worden.
De ongelijkheid tussen Europees Nederland en Caribisch Nederland kwam ook meermaals ter sprake. Zolang de BES-eilanden structureel achterblijven in voorzieningen en zeggenschap, blijft de voedingsbodem voor ongelijkheid bestaan – óók in sociale acceptatie en rechtspositie.
De weg vooruit: concrete acties
De expertmeeting werd afgesloten met een aantal belangrijke afspraken en aanbevelingen:
- Gelijkwaardigheid herstellen: De fundamentele ongelijkheid tussen Europees Nederland en Caribisch Nederland moet op de politieke agenda blijven staan. Zonder gelijkwaardige structuren zullen pogingen tot sociale verandering fragmentarisch blijven.
- Onderwijs als sleutel: Er komt aandacht voor de rol van onderwijzend personeel en hun invloed op het welzijn van queer leerlingen. Bias-free trainingen voor leraren en zorgcoördinatoren worden verkend.
- Professionele houding vereist: Personen in invloedrijke posities, zoals leraren en werkgevers, moeten leren hun persoonlijke overtuigingen los te koppelen van hun professionele handelen.
- Gedeeld eigenaarschap: De weg naar lhbtiqa+ acceptatie is een ‘two way street’. Zowel het maatschappelijk middenveld als de overheid, politiek en werkgevers hebben een verantwoordelijkheid in het uitdragen van het non-discriminatiebeginsel.
Wat deze expertmeeting bovenal duidelijk maakte, is dat gelijke rechten voor de lhbtiqa+ gemeenschap op Bonaire geen luxe is, geen Nederlandse hobby, maar een mensenrecht. Acceptatie en veiligheid zijn geen extraatjes, maar voorwaarden voor een gezonde samenleving. De tijd van wegkijken is voorbij. Het is tijd om te luisteren, te handelen, en vooral: samen te bouwen aan een Bonaire waarin iedereen zichzelf kan zijn.