De grens bewaken is geen burgerplicht
Aan de Nederlands-Duitse grens bij Ter Apel en Sellingen speelden zich onlangs taferelen af die in een rechtsstaat niet thuishoren. Burgers, uitgedost in gele hesjes, hielden auto’s staande, stelden vragen, en zeiden “asielzoekers” te volgen. Alsof ze een onzichtbare legitimatie droegen. Alsof het normaal was. Maar dat is het niet. Wat hier gebeurde, is verontrustend. En het feit dat het al herhaaldelijk is gebeurd, zonder dat er effectief is ingegrepen, maakt het ronduit alarmerend.
We hebben het niet over een incident. Niet over een onschuldige daad van bezorgd burgerschap. We hebben het over georganiseerde intimidatie. Dit was een flagrante ondermijning van onze democratische rechtsstaat. Zelfbenoemde grenswachten die handelden zonder mandaat, op basis van vermoedens en onderbuikgevoelens. Uit de onthullingen van het programma BOOS bleek hoe in WhatsAppgroepen openlijk werd gesproken over het dragen van wapens, over het inzetten van geweld, over een wereldbeeld dat doordrenkt is van racisme. Deze burgerwachten zijn geen waakzame burgers; ze zijn het symptoom van een samenleving waarin gezag en recht in de war raken met angst en onderdrukking. De onthullingen zijn schokkend. Ook andere media hebben erover bericht. De burgemeester van Westerwolde heeft zich uitgesproken, verontwaardigd, dat zeker, maar concrete acties bleven uit. En precies daar wringt het. Want wie bestuurt, wie het gezag vertegenwoordigt, draagt ook verantwoordelijkheid. En zwijgen, of erger nog: begrip tonen, zoals dat gedaan is door bijvoorbeeld de minister van justitie en de staatssecretaris van defensie is geen neutraliteit. Het is wegkijken.
De grens bewaken is geen hobbyproject. Het is een overheidstaak, uitgevoerd door professionals onder toezicht van wet- en regelgeving, en met respect voor de mensenrechten. Niet iets wat je overlaat aan willekeur, aan zelfbenoemde patrouilles die profileren op uiterlijke kenmerken of afkomst. Hier werd geen orde gehandhaafd, hier werd etnische geprofileerd en mensen de stuipen op het lijf gejaagd. En wat erger is: het gebeurde in naam van “veiligheid”, terwijl het juist de veiligheid van onze rechtsstaat ondermijnde.
Het feit dat politici, politie en Koninklijke Marechaussee zich niet duidelijk uitspraken, was niet alleen teleurstellend, het is gevaarlijk. Want de rechtsstaat is niet slechts een systeem van wetten, maar ook van normen. Van moreel leiderschap. Juist door het gebrek aan normering en handhaving krijgen dit soort praktijken ruimte. Juist het publieke stilzwijgen zorgt ervoor dat racistisch gedrag zich kan nestelen in de publieke ruimte. Alsof het geaccepteerd is. Alsof het normaal is geworden.
En dat mag nooit gebeuren. Dit is het moment waarop gezagsdragers moeten opstaan. Niet morgen, maar vandaag. Zeg duidelijk: dit hoort niet in Nederland. Zeg: dit is geen burgerinitiatief, dit is intimidatie. Zeg: dit is discriminatie en racisme, en wij treden op. Niet met een tweet, maar met daden.
De kernvraag is: in wat voor samenleving willen we leven? In een samenleving waarin fundamentele rechten selectief worden toegepast; in een land dat zegt: we zijn allen gelijk maar sommigen zijn meer gelijk dan anderen (om George Orwell na te spreken) of in een land waarin de rechtsstaat recht doet aan ieder mens, ongeacht kleur, afkomst, religie of status?
Als burgers zijn we niet machteloos. Juist nu moeten we pal staan voor onze democratische waarden. Duidelijk, zonder mitsen of maren. Want als we dit normaal laten worden, dan verliezen we meer dan alleen controle over de grens; dan verliezen we ons morele kompas.
Het is tijd voor normstelling. Tijd voor handhaving. Tijd voor leiderschap. Want een rechtsstaat laat zich niet bewaken door gele hesjes en onderbuikgevoelens, maar door gerechtigheid, gelijkwaardigheid en moedige keuzes. Dat is de opdracht die wij alleen hebben meegekregen van Artikel 1 van onze grondwet. Als een land met diepgewortelde democratische waarden zijn we verplicht daaraan te voldoen.
Rabin Baldewsingh
Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme